Ubarwienie od brązowego do srebrno-szarego, obecna są pręgi zarówno na głowie, jak i tułowie oraz kończynach. W przeciwieństwie do kota domowego posiadającego zwykle kilkanaście pasów (pierścieni) na ogonie ich liczba zwykle sięga u żbika od 4 do 6. Ponadto, koniec ogona żbika zawsze jest czarny. Wartym zaznaczenia jest fakt, że wyniki badań genetycznych mitochondrialnego DNA wskazały, że kot domowy jest dużo bliżej spokrewniony z kotem nubijskim (Felis libica) niż żbikiem i nie jest jego potomkiem.

Żbik zamieszkuje głównie obszary lasów liściastych i mieszanych, rzadziej wybiera lasy iglaste. Terytorium pojedynczego osobnika może mieścić się na obszarze od 50 do 8000 ha. W górach występuje do wysokości 2000 m n. p. M. W Polsce był powszechny na obszarze całego kraju do średniowiecza. Do początków XX wieku wymarł na większości obszarów kraju i współcześnie notowany jedynie z Karpat. Obecna populacja estymowana jest na mniej niż 200 osobników. Badania prowadzone w latach 1998-2001 na terenie Karpat wykazały, że żbik obecny jest na terenie Pogórza Przemyskiego, w Bieszczadach, Górach Słonnych i wschodnich Beskidach, a liczebność tego drapieżnika waha się od 1 do 1,3 osobnika na 10 km², jednakże oszacowanie liczebności całej populacji jest niemożliwe.

Drapieżnik ten prowadzi głównie zmierzchowy i nocny tryb życia, pokonując od 4 do 12 km w ciągu jednej nocy. Podobnie jak kot domowy wyraża zadowolenie mruczeniem, zaniepokojony lub rozdrażniony parska oraz stroszy sierść na grzbiecie. Jako kryjówki wybiera dziuple, porzucone nory borsuków lub miejsca po wiatrołomach Pokarm tego drapieżnika stanowią w głównej mierze gryzonie. Potrafi jednak polować również na zające i ptactwo łowieckie, wiosną uzupełnia dietę płazami, a według niektórych autorów również na koźlęta saren. Średnio dziennie pobiera ok. 400 g pożywienia, czasem w celu usprawnienia trawienia połyka ostrą trawę.